Ağıllar Yaylalar

Kaynak: Zeki OĞUZ / YAZAR

Kesin olarak bilinmese de Tatköy’ün tarihi Selçuklulara kadar iniyor. Çevredeki dağ köyleri de öyle.

Ekonomilerinden geleneklerine bütün köyler birbirlerine benziyor. Örneğin Başarakavak Selçuklu

Sarayının at ihtiyacını karşılıyor. Köyün adı da Selçuklu emirlerinden Beşare Beyin adından

gelmektedir. Tatköy adının kaynağı belirsiz, ülkemizde belirsiz, ülkemizde Sivas’ta, Antalya’da başka Tatköyler de var.

Köyün geçmişi Türklerden çok öncesine dayanıyor. Yassıören ve Yassıçayır Çakıliçi mevkilerindeki ören

yerlerinde bunu görmek mümkün. Talas’ta bulunan taban mozaiği Konya Arkeoloji Müzesinde

sergileniyor. Her iki Çakıliçinde kazı yapılmadığı için tarih definecilerin insafına bırakılmış durumda.

Özellikle Yassıören çevresindeki eski yerleşim yerleri çok geniş bir alana yayılmış.

Çevre köylerde yaygın geçim kaynağı küçükbaş hayvan üreticiliği. Köylülerin diliyle söyleyecek olursak

koyunculuk, daha doğrusu eskiden böyleydi. Yıllar önce, onlarca yaylada yirmi bini aşkın koyun

yayılırdı. Köylülerin ikinci geçim kaynakları çiftçilikti. Çiftçilikten ürettikleri ürünler ancak kendi

ihtiyaçlarını karşılardı. Günümüzde olduğu gibi modern tarım araçları köye girmemişti daha. Hoş girse

de tarım arazilerinin geniş bir bölümünde iş göremez modern araçlar. Sulanabilir arazi az olduğu için

bahçe tarımı yok denecek kadar azdı. Köyün karşısındaki harımlarda küçük bahçeler vardı. Sulutas ve

Sille arazilerine kadar uzanan bağlar köylünün üzüm ve pekmez ihtiyacını karşılardı. İyi bğı olan ve

çiftçilik yapmayan bazı köylülerimiz köfünlere doldurdukları üzümleri Ilgın taraflarına götürerek

karşılığında buğday alıp gelirlerdi. 1970 li yıllarda gelen bir hastalık bağları harap etti ve bu bağlar

hiçbir zaman eski güzelliklerine kavuşamadı.

Şunu merak etmiştim, temeli göçerliğe dayanan bir toplum ziraat işlerini ne zaman öğrenmişti?

Selçuk Üniversitesinden bir hocamız verdi bunun yanıtını. Uzun göç dönemlerinden sonra kurulan

Büyük Selçuklu ve Anadolu Selçuklu Devletleri dönemlerinde tarım yapmayı öğrenmişlerdi ata dedelerimiz.

Her üretim şekli kendi kültürünü, göreneklerini de yaratır. Yaylıma dayalı hayvancılık da kendi

kültürünü, göreneklerini yaratmıştı köyde. Koyunculuğun temel iki dönemi vardı, kış ağıllarında

geçirilen zaman ve yayla zamanı. En önemli dönem kış ağıllarında geçirilen dönemdi. Mal bu ağıllarda

bahara hazırlanır, yem ve samanla beslenir, döl bu ağıllarda başlar, kuzu ve oğlaklar yaylaya çıkacak

duruma buralarda gelirdi. Zaten her ailenin ağılı olmazdı. Belli başlı sürü sahiplerinin ağılı olur, çoban

bu ağılda geçirirdi kışı. Kimi zaman ağıl sahibi izin verirse başka aileler de kalırdı ağılda ama çoğu aile

malına iyi bakabilmek için yalnız olmayı tercih ederdi. Kış çok şiddetli geçmediği sürece ağılda kalmak

isterdi sürü sahibi, burada sürüye bakmak hem kolay hem daha sağlıklı olurdu. Kış şiddetli geçecek

olursa zorunlu olarak köye getirilirdi sürü.

Genellikle dağların güney yamacına, açık alanı güneye bakacak şekilde, yarım ay biçimi yapılardı

ağıllar. Girişin bir tarafında çobanın barınması için çobansalık olurdu. Ağılın içinde küçük bir bölüm

kuzuluk olarak ayrılır, biraz yetişkin kuzular buraya konurdu. Yeni doğan kuzular pin adı verilen bir

çeşit kuyuya konurdu ama kuzu çok, pinin havalandırması yeterli olmazsa kuzu ölümlerine sebep

olurdu pinler. Fazla rüzgar almayan, kuytu yerlere yapılan ağılların aynı zamanda su kaynaklarına

yakın olması istenirdi. Köye en yakın ağıllardan biri bizim Akçeşme’deki ağıldı. Ağıl yeri birkaç

ortaklıydı ve kışın birkaç aile birlikte kaldığımız olurdu. Ağılın yukarısındaki bir pınardan temin ederdik

suyu. Yıllar önce ağıl yıkıldı, önündeki arazi bahçe haline getirildi. Pınarın suyu bir havuza alındı, azıcık

akan suyla bahçe sahipleri ağaçlarını sulamaya çalışıyorlar. Geçtiğimiz kış yeterince kar yağmadığı için

pınar kurumak üzere.

Akçeşme’nin kuzeyinde Seğbayırında Yalakali gilin ağılı vardı, sonra burayı İsmail Can aldı. Gayağılda

Gayalı gilin ağılı, İncik’te Göncülerin ve Kör Niyaz’ın ağılı, Topal Efe gilin ağılı, Çoraklı Tarlada yine

Göncülerin ve Kör Niyaz’ın ortak ağılları vardı. Karabağ’da Gır Üseyin’in ağılı vardı, Üseyin emmi yaz

kış o ağılda kalırdı. Şimdi o ağıl Maracım gilde. Bilecik Deresinde Mehmetçiğin ağılı, Köçette Kör

Niyaz’ın ağılı, Elmaağaçta Üseyin Ağa gilin ağılı, Gevenlideki ağıllar belli başlı ağıllardır.

Kışın ağılda kalan çobanın azığı haftada, on günde bir götürülür, malın yiyeceği yem saman kış

gelmeden ağıla yerleştirilirdi. Özellikle kuzular iyi olsun, diye sağmal mal iyi beslenirdi.

Çobansalık yığma taşla yapılmış tek göz bir odaydı. Girişin bir tarafında ocak olurdu. Dip tarafta ise

çobanın yiyecek, içeceklerinin konulduğu bir döl sandığı bulunurdu. Sandığın yanına da kepenek,

yatak, yorgan, yastık gibi eşyalar konurdu. Çobanın günlük yiyeceği pekmez, yoğurt, peynir gibi basit

yiyeceklerden oluşur, akşam ise bulgur pilavı pişirilirdi.

29 Ekim günü, yani Cumhuriyet Bayramı günü güz seçimlerinin ve koç katımının yapıldığı gündür.

Çoban sürü yayladan köye yakın bir yere getirir, sürüde koyunu, keçisi olan herkes toplanır,

getirdikleri çeşitli yiyecekleri birlikte yerler, yemekten sonra herkes kendi malını seçer, sayımını

yapar, malını aynı çobanın önüne katacaksa onun sürüsüne karıştırır, başka yere götürecekse alıp

götürür. Özellikle çobanla helalleşmeden ayrılmazlar.

Koçlar daha önceden sağmal koyundan ayrılmıştır, seçim bittikten sonra koç katımı olur.

Koç katımının yüzüncü gününde dölün tuttuğuna inanılır. Erken alınan koyunlar tek tük doğurmaya

başlamışlardır. Koç katımının yüzüncü gününde köyün delikanlıları bir araya gelerek kimini deve

kılığına, kimini eşek kılığına büründürürler, sokak sokak gezerek ve maniler söyleyerek deve oyunu

oynarlar. Gürültüyü duyan ev sahipleri kapı önlerine çıkarak önceden hazırladıkları armağanları

verirler. Buna saya gezme denir. Bu dölün bereketli gelmesi için yapılan bir gelenektir. Delikanlılar

topladıkları şeyleri akşam köy odasında toplanarak birlikte yerler.

Saya gezme geleneği bütün dağ köylerinde var. Saya manilerini en önde deveyi çeken delikanlı söyler,

eşeği çeken ise verilen şeyleri eşeğin sırtındaki heybeye doldurur. Tatköy’de deve oyunu denilen bu

köy seyirlik oyununa bazı köylerde tekecik oyunu diyorlar. Maniler aşağı yukarı aynıdır.

“Saya saya salli beyi/Bir ayağı ballı beyi/Sayacı geldi duydunuz mu?/Selamını aldınız mı?

Ne kaldı ne kaldı/ Kırk elli gün kaldı/Kırk elli gün geçelim/Yozdan sağmalı seçelim.”

Kış ayları köyde geçirilmişse şubat ortalarına doğru ağıla gitme zamanı gelmiştir. Köylü buna döle

çıkma, der. Günler uzamaya, havalar ısınmaya, kuzular, oğlaklar doğmaya başlamıştır artık. Döle,

çobanın eşi ya da evin kadınlarından biri de gider çünkü doğmaya başlayan kuzular ayrı bir bakım

ister. Gündüz sürüyü yaylıma çıkaran çobanın ayrıca kuzulara bakması mümkün değildir.

Döl zamanı çocukların en şenlikli zamanlarıdır. Sürünün peşinden giderek yeni doğan yavruları ağıla

getirerek kuzunun sahibinden müjdelik alırlar. Bu, ailenin durumuna göre incir, kuru üzüm ya da bir

yumurta olabilir.

Kadın yeni doğan koyunlardan az az sağarak çoban için bir zükküye yoğurt çalar, akşam yemeği olarak

sütlü aş pişirir.

Büyümeye başlayan kuzuları gütme görevi çocuklarındır. Genellikle ağılın çevresinde güderler,

yakınlarda başka bir ağıl varsa o ağılın kuzu çobanı olan çocuklarla heleşe etmek için o sürünün yanına

giderler. Kendilerine göre oyunları vardır. Zükkünün içindeki yoğurdu içine ekmek düşürmeden bir

çömçü ile yemek gibi. Ekmeği düşüren cezalandırılır, üzerine zükkü ile su dökülür. Postuk çekiştirmek

ayrı bir heleşedir onlar için. İki sürünün içindeki en iyi kuzular seçilir, arka ayakları bağlanır, hangi kuzu

ötekini sürüklerse o kazanmış sayılır. Kazanan taraf bununla günlerce övünür. Çocuklar doğayı daha o

körpe yaşlarda öğrenirler. Genellikle taşlık alanlarda biten kedi daşşağı, burçalık köklerini söküp

yemekten büyük zevk alırlar.

Hıdırellez yaylaya göçme zamanıdır.